Tập 11 Số 3 (2013)

Nghiên cứu được thực hiện tại khu thí nghiệm Bộ môn Di truyền và Chọn giống, khoa Nông học, Trường Đại học Nông nghiệp Hà Nội trongvụ xuân và vụ mùa 2012 nhằm đánh giá khả năng quang hợp của các dòng lúa chất lượng và phân tích mối quan hệ giữa quang hợp với năng suất và chất lượng gạo. Kết quả thí nghiệm cho thấy cường độ quang hợp có tương quan thuận với chỉ số SPAD ở cả ba giai đoạn: đẻ nhánh (r=0,98), trỗ (r=0,79) và chín sáp (r=0,97). Cường độ quang hợp có tương quan chặt với năng suất cá thể (r=0,84) ở giai đoạn chín sápvà có không có tương quan với các chỉ tiêu về chất lượng.Từ kết quả thí nghiệm dòng T1, T3 và T13 là những dòng triển vọng cho công tác chọn tạo giống lúa chất lượng cao.

Nghiên cứu được tiến hành nhằm xây dựng quy trình nhân giống in vitrocây ba kích (Morinda officinalisHow)từvật liệuđoạn thân. Trên môi trường MS + 0,25 mg/l Kinetin+ 1,0 mg/l BA, 96,6 % đoạn thân ba kích cảm ứng tạo chồi sau 30 ngày nuôi cấy. Hệ số nhân chồi đạt cao nhất (10,13 lần)sau 45 ngày nuôi cấytrên môi trường MS + 3,0 mg/l BA + 0,2 mg/l IBA + 10,0 mg/l Riboflavin. Môi trường thích hợp để cảm ứng tạo rễcho chồi in vitrolà ½ MS + 0,2 mg/l IBA + 0,4 g/l than hoạt tính. Tỷ lệ chồi tạo rễ đạt 100 %, số rễ trung bình đạt 3,5 rễ/chồisau 30 ngày nuôi cấy.Cây in vitrosau tạo rễ 35 ngày tỏ ra là thích hợp nhất để chuyển ra trồng ở vườn ươm. Trên giá thể hữu cơ gồm 50 % bột dừa và 50 % phế liệu sản xuất nấmăn, tỷ lệ cây sống đạt 96,2 %, cây sinh trưởng, phát triển tốt.

Dòng TGMS mới E15S được chọn lọc từ tổ hợp lai 135S/Hoa sữa, có thời gian sinh trưởng ngắn, số lá trên thân chính 14,1 lá, đẻ nhánh gọn, lá phẳng, thân tím, mỏ hạt tím, hạt dài, lá và nội nhũ có mùi thơm điểm 4. Dòng E15S có ngưỡng chuyển đổi tính dục 240C, tỷ lệ thò vòi nhụy và khả năng nhận phấn ngoài cao. Con lai F1 giữadòng E15S với một số dòng cho phấn có thời gian sinh trưởng ngắn, năng suất cao, chất lượng khá và nhiễm nhẹ sâu bệnh chính hại lúa. Kết quả đánh giá đã chọn được tổ hợp lai E15S/Hương cốm có thời gian sinh trưởng ngắn (128 ngày), năng suất cao (7.4 tấn/ha), nhiễm nhẹ sâu bệnh, tỷ lệ gạo xát đạt 71,2%, tỷ lệ gạo nguyên đạt 58,0%, hạt gạo dài 7,1mm, cơm có mùi thơm điểm 3,8 và cơm mềm, có vị ngon.

Thí nghiệm được tiến hành trong vụ thu 2012 tại nhà lưới khoa Nông học nhằm đánh giá ảnh hưởng của hai mức nồng độ NaCl (NaCl 2 ‰ và 4 ‰) đến sự sinh trưởng và năng suất của 6 giống lạc địa phương: Sẻ Quảng Ngãi, Lạc, Lạc Quảng Trị, Mỏ két Tây Ninh, Giấy Tây Ninh, Đỏ Thái Bình. Kết quả thí nghiệm cho thấy độ mặn ảnh hưởng đáng kể khả năng sinh trưởng và năng suất lạc. Khi tăng nồng độ NaCl đã làm giảm chiều cao thân chính, trọng lượng vật chất khô và hàm lượng proline trong lá của tất cả các giống lạc theo dõi. Bên cạnh đó, ảnh hưởng của nồng độ mặn tăng cao còn làm giảm năng suất và các yếu tố cấu thành năng suất lạc. Ở công thức NaCl 4 ‰, giống Mỏ két Tây Ninh cho năng suất quả cao nhất đạt (3,12g/cây), tiếp theo là giống Lạc Quảng Trị (3,04g/cây), Giấy Tây Ninh (3,03g/cây), Đỏ Thái Bình (2,79 g/ cây), Lạc (2,75g/cây) và Sẻ Quảng Ngãi (2,73g/cây). Trong các giống thí nghiệm thì giống Mỏ Két Tây Ninh và Lạc Quảng Trị có biểu hiện tốt nhất trước điều kiện mặn nhân tạo, có thể được sử dụng làm vật liệu bố mẹ phục vụ quá trình lai tạo giống có khả năng chống chịu mặn.

Nghiên cứu này được tiến hành nhằm mục đích phân lập và xác định một số đặc tính sinh học của Porcine circovirus type 2 (PCV2) ở đàn lợn nuôi tại một số tỉnh miền Bắc Việt Nam(bao gồm Hà Nội, Hòa Bình, Hải Dương, Bắc Giang). Phân lập được PCV2 là tiêu chí để khẳng định chắc chắn có sự lưu hành PCV2 và PCVAD tại Việt Nam. Trong số 38 mẫu được lựa chọn để phân lập virus, chỉ phân lập được 8 chủng từ bệnh phẩm của lợn có triệu chứng bệnh liên quan đến PCV2. Virus phân lập được thuộc genotype PCV2b. Kết quả kiểm tra một số đặc tính sinh học cho thấy các chủng PCV2 phân lập được có khả năng nhân lên trên môi trường tế bào PK15 và có thể phát hiện được sự nhân lên của virus ở lần cấy chuyển đầu tiên hoặc thứ 2. Virus không gây bệnh tích tế bào(CPE - cytopathic effect). Hiệu giá virus (TCID50) của các chủng PCV2 phân lập được dao động từ 102,7đến 104,2 /ml.

Vai trò của E.coli và Salmonella spp. trong hội chứng tiêu chảy (HCTC) của lợn con nuôi công nghiệp được xác định trên đàn lợn tại công ty Sơn Trà tỉnh Bắc Ninh. Tỷ lệ phân lập E.coli từ mẫu phân của lợn con theo mẹ là 86,2%; từ mẫu phân lợn sau cai sữa là 78,0%. Trong các chủng phân lập từ lợn con theo mẹ, tỷ lệ các serotyp O149, O101, O64 và O8 lần lượt là 48; 20; 12 và 8%. Tỷ lệ các serotyp thuộc các chủng phân lập từ lợn con sau cai sữa là O141 (43,7%), O139 (28,1%), O149 và O138 cùng chiếm 9,3%. Tỷ lệ các chủng E.coli phân lập từ lợn con theo mẹ mang gen mã hóa độc tố STa, STb, LT và các yếu tố bám dính F4, F18 là 32; 44; 24; 44 và 32%. Ở nhóm chủng từ lợn con sau cai sữa, tỷ lệ tương ứng là 65,5; 21,8; 59,4; 0 và 34,3%. Chỉ phân lập được Salmonella từ phân của lợn con sau cai sữa mắc HCTC với tỷ lệ thấp so với các nghiên cứu đã được công bố; tất cả các chủng phân lập đều được xác định là S. typhimurium và có độc lực cao trên chuột thí nghiệm. Các chủng E.coli, Salmonella phân lập được mẫn cảm cao với Apramycin, Cephalothin, Amikacin, Certiofur và kháng Tetramycin. Có thể bước đầu nhận xét rằng trong điều kiện nuôi công nghiệp, vi khuẩn E. Coli đóng vai trò trộitrong HCTC ở lợn con, đặc biệt là lợn con theo mẹ trong khi đó ở lợn con sau cai sữa cần phải chú ý đến vai trò của Salmonella spp.

Nghiên cứu chế biến thức ăn trong nước nhằm thay thế thức ăn nhập ngoại cho cá hồi vân (Oncorhynchus mykiss) giai đoạn đầu thương phẩm từ 10g/con đến 120g/con được thực hiện tại Trung tâm nghiên cứu thủy sản nước lạnh Sapa - Lào Cai. Thí nghiệm được bố trí với 5 công thức thức ăn khác nhau trong đó có 1 thức ăn Phần Lan và 4 thức ăn chế biến trong nước (TACB1, TACB2, TACB3, TACB4) có hàm lượng protein 46% và lipid 18%. Các thức ăn chế biến có tỷ lệ bổ sung bột cá giảm dần từ 62,27% đến 52,75% và tỷ lệ bổ sung nguyên liệu thực vật tăng dần từ 14,66% đến 38,4%. Sau 75 ngày tiến hành thí nghiệm kết quả cho thấy, tốc độ sinh trưởng của cá hồi vân tương đối cao và đều ở các loại thức ăn thí nghiệm (1,43-1,47 g/con/ngày), tỷ lệ sống cao (98,0%-99,3%), hệ số chuyển đổi thức ăn thấp (1,41-1,44), hệ số chiều dài ruột tỷ lệ thuận với phần trăm nguyên liệu có nguồn gốc thực vật bổ sung vào thức ăn. TACB3 sử dụng 56,12% bột cá và 25,72% nguyên liệu thực vật cho tốc độ tăng trưởng , hệ số chuyển đổi thức ăn và tỷ lệ sống tương tự với thức ăn Phần Lan, đồng thời tiết kiệm chi phí sản xuất nhất (18%) có thể sử dụng làm thức ăn giai đoạn đầu thương phẩm cho cá hồi vân.

Quy hoạch sử dụng đất được FAO xác định là một trong những giải pháp quan trọng trong việc sử dụng tài nguyên đất hiệu quả và bền vững. Bên cạnh đó, vai trò của quy hoạch sử dụng đất đối với phát triển kinh tế xã hội cần được nghiên cứu, phân tích tại các vùng cụ thể. Việt Nam đang trong quá trình chuyển đổi nền kinh tế nên nhiều hoạt động phát triển có sự đan xen, trọng tâm của sự phát triển phụ thuộc vào nhiều yếu tố do đó tính ổn định bị hạn chế. Những năm qua, việc ưu tiên cho phát triển kinh tế đã được cụ thể trong quy hoạch sử dụng đất và nó ảnh hưởng trực tiếp tới việc bố trí sử dụng đất trong các phương án quy hoạch. Vấn đề đặt ra là kết quả phát triển kinh tế xã hội đạt được của địa phương có tương quan với sự thay đổi sử dụng đất trong phương án quy hoạch đề ra không? Nếu không tương quan tức là quy hoạch sử dụng đất không có tác động hoặc ít tác động tới thực tiễn phát triển kinh tế xã hội của địa phương, dẫn đến sự lãng phí trong công tác quy hoạch sử dụng đất. Ngược lại, nếu mối tương quan đó được xác định, thì vai trò của quy hoạch sử dụng đất đối với phát triển của các địa phương được xác lập và việc nâng cao chất lượng quy hoạch sử dụng đất được quan tâm.

Nghiên cứu sử dụng phương pháp lấy mẫu ngẫu nhiên điều tra 90 hộ từ 3 xóm để phân tích hiệu quả của một số loại hình sử dụng đất (LUTs) chính trên địa bàn xã Nghi Trường. Hiện tại xã có 5 LUTs, 15 kiểu sử dụng đất. LUT cây ăn quả cho hiệu quả kinh tế thấp nhất, với GTGT/ha là 15,55 triệu đồng, chỉ bằng chỉ bằng 0,08 lần so với LUT NTTS và bằng 0,25 lần so với LUT lúa màu. LUT NTTS cho hiệu quả kinh tế cao nhất, với GTGT/ha đạt tới 188,95 triệu đồng, cao gấp 8,5 lần LUT chuyên lúa và cao gấp 3 lần LUT lúa màu. Một số kiểu sử dụng đất yêu cầu đầu tư lao động lớn và GTGT/LĐ cao là kiểu sử dụng đất nuôi cá, kiểu sử dụng đất dưa hấu – lúa mùa – rau. Mức độ bón phân cho các cây trồng chưa cân đối so với tiêu chuẩn. Hầu hết các loại thuốc đều vượt mức tiêu chuẩn cho phép theo chỉ dẫn ghi trên bao bì.

Bài báo này đánh giá kinh nghiệm thực hiện chính sách chi trả dịch vụ sinh thái trên thế giới và khả năng áp dụng ở Việt Nam. Chi trả dịch vụ hệ sinh thái là một công cụ kinh tế điều tiết mối quan hệ giữa người cung cấp dịch vụ và người hưởng lợi từ các dịch vụ của hệ sinh thái mang lại. Những người sử dụng dịch vụ chi trả cho những người tham gia duy trì, bảo vệ và phát triển các chức năng của hệsinh thái. Các phương pháp nghiên cứu đã được áp dụng như: Phương pháp kế thừa, thu thập thông tin thông qua hội thảo, tập hợp tài liệu, điều tra; Phương pháp phân tích, so sánh; Phương pháp khảo sát, phỏng vấn.Kết quả của nghiên cứu này đã nêu được các thành phần tham gia vào chi trả dịch vụ hệ sinh thái rừng(bên bán và bên mua), đặc biệt vài trò nhà nước trong việc chi trả các dịch vụ công(trồng rừng, rừng chắn song ven biển…) và điều phối các hoạt động của PES. Nhiều văn bản pháp quy của nhà nước đã được ban hành như Nghị định 99/2010/NĐ-CP... Trong những năm 2011, 2012, chính sách chi trả dịch vụ môi trường rừng đã mang lại nguồn thu lớn 1.172,4 tỷ đồng cho ngân sách. Đây là những kết quả bước đầu mở ra cho hướng phát triển chi trả dịch vụ hệ sinh thái khác nhằm phục vụ cho công tác bảo tồn, khai thác bền vững hệ sinh thái ở nước ta.

Nghiên cứu này dựa trên số liệu điều tra trên địa bàn 3 thành phố: Hà Nội, Đà Nẵng, thành phố Hồ Chí Minh và 4 tỉnh: Vĩnh Phúc, Quảng Ninh, Long An, Bình Dương với 3 đối tượng là: 1.445 hộ gia đình, 70 doanh nghiệp sử dụng đất và 224 cán bộ địa phương; nhằm đánh giá việc thực hiện các quy định về: chuyển đổi đất đai, thu hồi đất, bồi thường, hỗ trợ, tái định cư. Kết quả nghiên cứu: (i) Về chuyển đổi đất đai: đa số các hộ dân, doanh nghiệp cho rằng nên thực hiện theo hình thức thỏa thuận, các cán bộ địa phương đề nghịcả 2 cơ chế bắt buộc và tự nguyện. (ii) Về thu hồi đất: cơ bản các hộ dân đánh giá đã thực hiện theo đúng trình tự , hợp lý và đảm bảo tính minh bạch; các doanh nghiệp cho rằng còn khó khăn trong tiếp cận đất đai do nhiều quy định chồng chéo. (iii) Về bồi thường: nhiều ý kiến đề nghị khung giá đất được ban hành định kỳ 1 - 3 năm một lần; phải xác định giá đất cụ thể để bồi thường. (iv) Về hỗ trợ: cần giao đất sản xuất mới, tăng mức hỗ trợ ổn định đời sống, việc làm. (v) Về tái định cư: cần tăng diện tích các căn hộ tái định cư, đất dịch vụ hoặc ưu tiên được mua nhà, đất thuộc các dự án phát triển đô thị với giá ưu đãi và được miễn thuế. Các đề xuất trên là cơ sở để hoàn thiện pháp luật về thu hồi, bồi thường, hỗ trợ tái định cư.

Hệ thống điều khiển tưới phun sương tự động là một trong những khâu quan trọng, quyết định sự thành công của toàn hệ thống sản xuất rau trong nhà lưới có mái che. Đặc biệt là các loại rau trong giai đoạn vườn ươm có rất nhiều đặc điểm thuận lợi cho sự phát sinh và phát triển của bệnh hại, cho nên vấn đề theo dõi và chăm sóc cây con trong vườn ươm cần phải được đặt lên hàng đầu. Việc thiết kế, chế tạo hệ thống điều khiển tưới phun sương có ý nghĩa rất quan trọng trong việc duy trì độ ẩm, kiểm soát tỷ lệ các chất dinh dưỡng cũng như nồng độ các chất bảo vệ thực vật phun tới cây rau. Bài báo này giới thiệu kết quả nghiên cứu, thiết kế, chế tạo hệ thống điều khiển tưới phun sương tự động theo thời gian và theo nhiệt độ. Khi hệ thống làm việc người vận hành chỉ cần cài đặt thời gian tưới hoặc giá trị nhiệt độ mong muốn khi đó hệ thống sẽ tự động điều khiển quạt thông gió, bơm phun sương để liên tục đảm bảo các thông số đã cài đặt. Ngoài ra hệ thống cũng cho phép người vận hành có thể lựa chọn vị trí các luống rau cần tưới, thời gian tưới tùy theo nhu cầu của mỗi loại rau đối với hệ thống có nhiều loại rau được trồng trong cùng một nhà lưới.

Bài báo giới thiệu một mô hình bánh xe máy kéo hoạt động trên đất nông nghiệp. Mô hình được phát triển trên cơ sở mô hình Burckhardt, có tính đến tương tác giữa bánh xe với mặt đường thông qua các quan hệ ứng suất – biến dạng của lốp xe và nền đất nông nghiệp trong mặt phẳng tiếp xúc. Mô hình đã mô tả toán học một cách khá chính xác đặc tính bánh xe máy kéo nông nghiệp, cho hình ảnh tổng quát về quan hệ giữa các thông số động học, động lực học như lực, góc lệch bên, độ trượt,... khi bánh xe chuyển động trên mặt đường biến dạng trong sản xuất nông, lâm nghiệp. Điều kiện biên và các thông số vào của mô hình được xác định bằng thực nghiệm.

Vỏ hộp số của xe nâng là một chi tiết máy có kết cấu phức tạp. Chính vì vậy, trong quá trình gia công không thể sử dụng các loại đồ gá thông thường có sẵn mà phải thiết kế, chế tạo một đồ gá chuyên dụng. Mục đích của nghiên cứu này là thiết kế loại đồ gá đặc biệt dùng riêng cho gia công vỏ hộp số dựa trên bản vẽ, các yêu cầu kỹ thuật của vỏ hộp số và lập quy trình công nghệ chế tạo đồ gá. Đồ gá được thiết kế có các bộ phận chính là tấm đế, 2 tấm kẹp, và ống kẹp đàn hồi. Quy trình chế tạo bao gồm chế tạo tấm đế, các tấm kẹp và ống kẹp đàn hồi từ phôi ban đầu đến các nguyên công gia công, nhiệt luyện, kiểm tra và lắp ráp. Kết quả kiểm tra từng chi tiết gia công, kiểm tra tổng thể sau lắp ráp và dùng thử đồ gá để gia công vỏ hộp số cho thấy đồ gá được thiết kế hợp lý, quy trình chế tạo đạt yêu cầu kỹ thuật đề ra.

Thành phần hóa học cơ bản trong 4 loại nguyên liệu (1 tôm 3 lá, loại B, loại C và lá già) của giống chè Trung du đã được xác định. Kết quả chỉ ra rằng, độ ẩm, hàm lượng chất hòa tan, catechin tổng số, cafein và polyphenol tổng số thay đổi khá lớn theo chất lượng nguyên liệu. Nguyên liệu càng non hàm lượng các thành phần này càng cao và ngược lại. Trong các loại nguyên liệu nghiên cứu, hàm lượng polyphenol tổng số dao động từ 13,23% chất khô (CK) đến 21,73%CK, hàm lượng cafein dao động từ 2,06%CK đến 4,68%CK, hàm lượng catechin tổng số dao động từ 10,80%CK đến 15,93%CK. Trong các catechin, hàm lượng EGCG>EGC>ECG>EC>C. EGCG và ECG tăng dần từ lá già đến búp 1 tôm 3 lá, quy luật này là ngược lại với EGC.

Sáu loại thực vật ăn được ở Việt Nam được lựa chọn để nghiên cứu hoạt tính chống oxi hóa và ức chế enzyme polyphenoloxidase (PPO), gồm: Lá Trà xanh (TX), lá Trầu không (TK), lá Ổi (LO), lá Khoai lang (KL), lá Lốt (LL) và lá Nhàu (LN). Hoạt tính chống oxi hóa được đánh giá dựa vào khả năng khử gốc tự do DPPH, năng lực khử và khả năng ức chế sự oxi hóa chất béo trên mô hình dầu-nước. Bên cạnh đó, hàm lượng polyphenol của sáu loại thực vật cũng được xác định. Kết quả nghiên cứu cho thấy cả sáu loại thực vật đều thể hiện khả năng chống oxi hóa thông qua các phép thử và khả năng chống oxi hóa phụ thuộc theo loài . Hàm lượng polyphenol của sáu loại thực vật khác nhau theo loài và dao động trong khoảng 11,73 đến 188,19 mg GAE/g chất khô. Hoạt tính ức chế PPO của sáu loại thực vật phụ thuộc theo loài, cao nhất thuộc về LO (64,77%), theo sau bởi TK (61,66%), TX (43,87%), LL (25,59%), LN (21,93%) và KL (21,42%).

Nghiên cứu này nhằm hệ thống hóa những vấn đề lý luận và thực tiễn cơ bản về phát triển nông nghiệp bền vững. Sau khi phân tích khái niệm, mục tiêu và nội dung của phát triển nông nghiệp bền vững, bài viết thảo luận về phương pháp đánh giá phát triển nông nghiệp bền vững. Đồng thời, nghiên cứu cũng nêu ra các bài học kinh nghiệm từ một số nước trong khu vực ASEAN cho phát triển nông nghiệp ở Campuchia, bao gồm: Hoàn thiện các chính sách phát triển kinh tế xã hội của Chính phủ; Hoàn thiện quy hoạch tổng thể và quy hoạch chỉ tiết cho từng địa phương; Nâng cao chất lượng lao động nông thôn; Đầu tư nâng cấp cơ sở hạ tầng ở nông thôn; Nâng cao ý thức của người nông dân trong việc bảo vệ môi trường.

Cầu về thịt lợn hiện nay thay đổi phức tạp và bị chi phối bởi nhiều yếu tố. Việc ước lượng và phân tích các yếu tố ảnh hưởng đến cầu thịt lợn giúp phần ổn định thị thường thịt lợn nói riêng và thị trường hàng hóa tiêu dung nói chung. Nghiên cứu này sử dụng mô hình kinh tế lượng và phân tích ANOVA để phân tích các yếu tố ảnh hưởng đến cầu thịt lợn của người dân ở thành phố Vinh, tỉnh Nghệ An. Các yếu tố như giá thịt lợn, giá cá, giá gà, thu nhập của gia đình có ảnh hưởng đến cầu thịt lợn. Các yếu tố không ảnh hưởng đến cầu thịt lợn như giá thịt bò, nghề nghiệp của người của thu nhập chính, tuổi của người đi chợ, giới tính của người đi chợ và nơi sinh sống của hộ gia đình. Để ổn định thị trường thịt lợn cần thực hiện một số giải pháp như: kiểm soát nguồn cung thịt lợn, phát triển hệ thống bán lẻ thịt lợn, và quy hoạch chăn nuôi lợn thịt gắn với chăn nuôi gia cầm và chăn nuôi cá.

Bài báo này áp dụng mô hình Lực hấp dẫn, lần đầu tiên được sử dụng bởi Tinbergen (1962), và dữ liệu hỗn hợp (panel data) giữa Việt Nam và 18 đối tác thương mại quan trọng/ổn định trong giai đoạn từ 1995 đến 2011. Mục đích để đánh giá tác động của “chỉ số tương đồng về quy mô GDP” tới xuất và nhập khẩu của Việt Nam. Kết quả thực nghiệm cho thấy chỉ số tương đồng về quy mô GDP tác động làm tăng xuất khẩu của Việt Nam (Việt Nam có xu hướng xuất khẩu nhiều hơn sang các nước có sự tương đồng về quy mô GDP). Ngược lại, không có bằng chứng thuyết phục rằng chỉ số này có tác động làm tăng nhập khẩu của Việt Nam (Việt Nam không nhập khẩu nhiều từ các đối tác thương mại có quy mô GDP tương đồng). Kết quả nghiên cứu đã góp phần củng cố thêm cho sự tồn tại của Lý thuyết Thương mại Quốc tế mới (New Trade Theory), được khởi nguồn từ cuối những năm 1970 đầu những năm 1980, ở khía cạnh áp dụng mô hình kinh tế Lực hấp dẫn để kiểm chứng Lý thuyết Thương mại Quốc tế mới trong quan hệ thương mại giữa một số nước đang phát triển mà các nghiên cứu trước đây chưa từng đề cập. Phân loại theo JEL: F13, F14, F15